Sitio Roberto Burle Marx

Rio de Janeiro, Brazilië

Roberto Burle Marx

1949 – 1994


De ontdekking van de jungle


Afb.1 Op dit terrein experimenteerde Burle Marx decennialang met het idee van een moderne tropische tuin die sterk verbonden is met het landschap. (Beeld: Juliana Freitas)
Afb.2 Achter het woonhuis is een groene kamer – een overgangsruimte naar de tuin – overdekt met een pergola met klimplanten. (Beeld: ttnotes.com)
Afb.3 De kleurrijke blokken van inheemse planten en de slim gepositioneerde solitaire planten maken duidelijk dat het hier een ontworpen ruimte betreft. (Beeld: imaginariodejaneiro.com)
Afb.4 Een rotswand is opgebouwd uit gerecyclede stukken graniet van gesloopte gebouwen in Rio. (Beeld: Wikimedia Commons)

Het Braziliaanse regenwoud is rijk aan allerlei soorten planten, bloemen en bomen die nergens anders voorkomen. Aan het begin van de twintigste eeuw verkozen tuinontwerpers in Brazilië geïmporteerde soorten boven deze inheemse soorten. De jungle paste niet in de ideale tuin, zo was de heersende opvatting. Kunstenaar en landschapsarchitect Roberto Burle Marx zag als een van de eersten de waarde van de landschappelijke rijkdom van Brazilië. Tijdens zijn kunstopleiding in de toenmalige Weimar Republiek leerde hij de beplanting van zijn land waarderen. In de collectie van de Berlijnse botanische tuin vond hij een veelheid aan bijzondere Braziliaanse plantensoorten.


In de uitbundige kleuren en bijzondere bladvormen die zijn collega’s als ongepast opvatten, zag Burle Marx juist aanknopingspunten voor zijn ontwerpen. Hij zou wereldwijd bekend worden door de wijze waarop hij inheemse plantensoorten op kleur en structuur verdeelde over strakke of organische plantvakken. Zijn kleuren- en vormenpalet sloot naadloos aan bij de ideeën van de navolgers van de moderne architectuurbeweging, waarmee hij dan ook veelvuldig samenwerkte. In zijn ontwerpen verwees Burle Marx naar nationale gebruiken, materialen en vormen. De vaak grote massa’s tropische planten lijken naadloos over te gaan in de omringende natuurlijke omgeving.


In 1949 kochten Roberto Burle Marx en zijn broer een achttiende-eeuwse boerderij aan de westrand van Rio de Janeiro. Hij zou er van 1973 tot zijn dood in 1994 wonen. ( i ) Op het enorme terrein van 365.000 vierkante meter experimenteerde Burle Marx decennialang met het idee van een moderne tropische tuin die sterk verbonden is met het landschap. Burle Marx had oog voor fysieke en sociale kenmerken van de plek. De kleine kapel bijvoorbeeld werd gerestaureerd en lokale bewoners konden hier hun kerkdiensten vieren. Het regenwoud vormde het uitgangspunt voor de inrichting van de tuin. Achter het woonhuis is een groene kamer – een overgangsruimte naar de tuin – overdekt met een pergola met klimplanten. Een waterval valt over de pergola in een vijver. De beklimming van de rotsige berghelling achter het huis roept het gevoel van de jungle op. Tegelijkertijd maken de kleurrijke blokken van inheemse planten en de slim gepositioneerde solitaire planten duidelijk dat het hier een ontworpen ruimte betreft. Een abstracte rotswand is gemaakt van gerecyclede stukken graniet van gesloopte gebouwen in Rio. Ontwerp gaat hier samen met ecologie. Burle Marx verzamelde in zijn tuin ruim 3500 plantsoorten en sommige dragen zelfs zijn naam.


Karen van Lengen, decaan van de School of Architecture van de University of Virginia schreef over de Braziliaanse ontwerper: ‘Burle Marx was vooruitziend in zijn eerbied voor planten en het rentmeesterschap dat hij voelde voor het behoud van inheemse planten, voor zijn vermogen om de tuin te zien als een esthetisch experiment en ook als onderdeel van een ecologisch systeem. Het is precies de uitdaging voor hedendaagse landschapsarchitecten om die twee polen bij elkaar te brengen.’ ( ii )




( i ) http://www.transfer-arch.com/works/sitio-burle-marx/
( ii ) Larry Rohter, ‘A New Look at the Multitalented Man Who Made Tropical Landscaping an Art’, in: The New York Times, 20 januari 2009.